मंसिर ४ गते, २०६९ मा प्रकाशित
जमिनमाथिको भागले व्यक्तिलाई इज्जतिलो रुपमा रहन सघाउँछ । सधैंभरि लाज र सर्म लाग्ने भनेर छोपेर राखिएका शरीरका अंगहरुलाई दिसा पिसाव गर्ने समयमा अरुका सामु ह्वाङ्गै देखाउनु पर्दैन चर्पी भएमा । त्यसैले पनि चर्पीको माथिल्लो भागलाई इज्जत र प्रतिष्ठानको बस्तुको रुपमा लिइन्छ ।
सन् १९७२ मा ढल निकास विभागको गठन र सन् १९८० मा चर्पीका लागि अनुदान दिने कार्यको थालनीसँगै चर्पी भन्नासाथ पक्की संरचना भन्ने मानसिकताले नेपाली जनतालाई गाँज्यो । त्यसैले खुवी हुने नेपालीहरुले समेत चर्पी भन्नासाथ सरकार र विकासे संघसंस्थाले दिने अनुदान पर्खिइरहे । वास्तवमा चर्पी भनेको सुरक्षित र सभ्य आनिवानीको संकेत हो, स्वस्थ आनिवानीको सूचक हो भन्ने कुरा प्रत्येक नेपालीको मानसपटलमा पर्नु आवश्यक छ ।
खुल्ला ठाउँमा दिसा गर्ने प्रचलनका कारण सो दिसा पानी, हावा, जीवजन्तु, कीटपतंग, सागपात आदिको माध्यमबाट मानिसको मुखसम्म आइपुग्छ । फोहर छोएपछि, खाना खानुअघि, दिसा धोएपछि, खेतबारीमा काम गरेपछि, विरामीको स्याहार गर्नुअघि, केटाकेटीको हेरचाह गर्नुअघि साबुन पानीले राम्ररी हात धुने वानी नगर्दा पनि मानव दिसा मान्छेको मुखमा पर्दछ । मानव दिसामा २३४ किसिमका जीवाणु, विषाणु र अन्य हानिकारक कीटका अण्डाहरु पाइन्छन् । यसमध्ये कोलिफार्म, साल्मोनेला र क्रिप्टोसपोरिडियोम सबैभन्दा धेरै पाइन्छन् । यसबाहेक गोलो जुकाका अण्डाहरु मानव दिसामा नै रहेका हुन्छन् । यस्तै पोलियो भाइरस, हेपाटाइटिस भाइरस लगायतका विषाणु समेत मानव दिसामा रहेका हुन्छन् ।
सरसफाइजन्य रोगको उपचारमा मात्र नेपालमा वर्षेनी १४ अर्ब रुपैयाँ खर्च हुन्छ भने १० अर्ब रुपैयाँ औषधी र औषधीजन्य पदार्थको आयातका लागि नेपालबाट बाहिरिन्छ । घरमा शौचालय नभएका कारण खुल्ला ठाउँमा दिसा गर्न जाँदा नेपालमा वर्षेनी ६ दर्जनभन्दा बढी बालबालिका जंगली जनावर र जीवहरुको आक्रमणमा मारिन्छन् । खुल्ला ठाउँमा दिसा गर्न जाँदा हुने बलात्कार, यौनजन्य हिंसाका घटना सञ्चार माध्यमबाट समेत सार्वजनिक भैरहेका हुन्छन् । खुल्ला ठाउँमा दिसा गर्ने नेपालीको वानीका कारण विदेशमा समेत नेपालीहरुले हैरानी व्यहोरिरहनुपरेको छ । अघिल्लो वर्षमात्र हाइटीमा नेपाली सेनामाथि खुल्ला ठाउँमा दिसा गरेर हाइटीबासीलाई हैजा फैलाएको आरोप लाग्यो । यहाँभन्दा ठूलो अन्तर्राष्ट्रिय बेइज्जति के हुन सक्छ ?
चर्पी भएमा मानव स्वास्थ्यमा फाइदा हुनेमात्र होइन, अपांग, वृद्धवृद्धा तथा केटाकेटीहरुलाई दिसा पिसाव गर्न समेत सजिलो हुन्छ । परिवारको इज्जत जोगिन्छ, गाउँको इज्जत र सम्मान बढ्छ । घामपानी, हावाहुरीमा समेत सुरक्षित रुपमा दिसा गर्न पाइन्छ । वर्षेनी सरसफाइजन्य रोगका कारण विरामी पर्नुपर्ने अवस्था आउँदैन र उपचारमा खर्च गर्ने पैसाको बचत हुन्छ । परिवारको उपचारमा लगानी गर्ने पैसा पोषण र शिक्षामा लगानी गर्न सकिन्छ । सुरक्षित रुपमा गरिएको दिसालाई कुहिएपछि मलको रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । शौचालयमा बायो ग्यास प्लाण्ट जोडी इन्धनको रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरा त, आफ्नो घरका दिदी बहिनी, आमा, श्रीमती, छोरी बुहारीहरुको इज्जत जोगिन्छ । उनीहरुलाई दिसा गर्न जाँदा प्रत्येक पटक इज्जतलाई लिलामीमा राख्नुपर्ने वाध्यताबाट मुक्ति दिन सकिन्छ ।
विश्वमा हेर्ने हो भने पनि अवस्था उस्तै रह्यो । तान्जानियाजस्ता विपन्न देशमा शौचालय प्रयोग गर्नेहरुको संख्याभन्दा मोबाइल प्रयोग गर्नेहरुको संख्या बढी छ । नेपालमा समेत शौचालय हुने घरधुरीको संख्याभन्दा मोबाइल प्रयोगकर्ताको संख्या बढी रहेको छ ।
शौचालयका लागि अनुदान दिन थालिएपछि एशियाका नेपाल, भारतजस्ता देशमात्र होइन, ल्याटिन अमेरिकी र अफ्रिकी देशहरुमा समेत चर्पीका लागि अनुदान पर्खिने वानीका कारण ठूलो आर्थिक र मानवीय क्षति व्यहोर्नु परिरहेको छ । बीसौं हजार रुपैयाँको मोबाइल सेट, लाखौंको मोटरसाइकल प्रयोग गर्नेले समेत चर्पीका लागि अनुदान पर्खिइरहन्छन् ।
चर्पी वास्तवमा मानव स्वास्थ्यको विषय हो, सरसफाइ जनताको स्वास्थ्यको विषय हो, इज्जतको विषय हो, प्रतिष्ठा र गौरवको विषय हो । यो जनस्वास्थ्य र जनप्रतिष्ठाको विषयको रुपमा उठान गरिनुपर्छ र अभियानको रुपमा लैजानुपर्छ भन्ने अभिप्रायले ज्याक सिमले सन् २००१ मा विश्व शौचालय संगठनको स्थापना गरेका हुन् । अहिले यस संगठनका १५१ सदस्य संस्था रहेका छन् भने विश्वका ५३ देशमा यस संगठनको सञ्जाल विस्तार भएको छ ।
सन् २००१ देखि नै विश्व शौचालय संगठनले शौचालय सम्मेलन गर्न थालेको हो । सन् २००१ देखि नै संगठनले १९ नोभेम्बरलाई विश्व चर्पी दिवसको रुपमा मनाउन थालेको हो ।
अन्य समाचारहरु
